Desinformatie
Wat is desinformatie?
Desinformatie is het doelbewust verspreiden van valse, verkeerde of misleidende informatie om schade toe te brengen. Zo kan de verspreider de bedoeling hebben om meningen te beïnvloeden, geld te verdienen of de samenleving, volksgezondheid of democratie te schaden. Deze berichten kunnen bestaan uit onder andere kwaadwillige leugens en geruchten, gefabriceerde inhoud, manipulatiecampagnes en complottheorieën.
Desinformatie kan verspreid worden via verschillende soorten kanalen, zowel online, bijvoorbeeld via sociale media, als offline.
Desinformatie is een reële dreiging, en kan verschillende schadelijke effecten hebben. Zo kan desinformatie:
- democratische processen zoals verkiezingen verstoren;
- haat, polarisering, radicalisering en geweld aanwakkeren;
- wantrouwen zaaien ten aanzien van onder andere traditionele media, onderzoekers en de overheid;
- onze democratische staat en haar waarden ondermijnen.
De term desinformatie wordt regelmatig verward met het begrip fake news of nepnieuws. Fake news verwijst naar verzonnen berichten die tot doel hebben om mensen bewust te misleiden om geld te verdienen of om de publieke opinie te beïnvloeden. Niet alle desinformatie is 100% vals of gefabriceerd. Vaak zit er wel een kern van waarheid in en gaat het om een combinatie van feiten en verzonnen informatie. De term ‘fake news’ is dus te beperkend om het fenomeen van desinformatie te beschrijven. Het is slechts één vorm van misleidende informatie.
Naast desinformatie onderscheiden we, op basis van de aard en intentie, ook nog andere vormen van misleidende informatie.
Misinformatie
Bij misinformatie wordt valse of misleidende informatie niet doelbewust verspreid en weet de verspreider vaak niet dat de informatie onjuist is. De effecten van de verspreiding kunnen wel nog steeds schadelijk zijn. Bijvoorbeeld wanneer je valse berichten deelt met vrienden en familie. Het grote verschil met desinformatie is dat er dus geen intentie is om schade toe te brengen.
Malinformatie
Een derde vorm is malinformatie. Dit is het opzettelijk publiceren van (waarheidsgetrouwe) private informatie om persoonlijk of commercieel voordeel te behalen. Ook het opzettelijk veranderen van de inhoud, data en tijdsindicatie van authentieke informatie valt onder dit begrip. Bij malinformatie wil de verspreider bewust schade berokkenen. Het grote verschil met desinformatie is dat de informatie wel degelijk juist of waarheidsgetrouw is. Een voorbeeld van malinformatie is het verspreiden van erotische privébeelden.
Foreign Information Manipulation and Interference (FIMI)
Foreign Information Manipulation and Interference (FIMI) is de term die binnen de Europese Unie wordt gebruikt voor de inmenging via informatie-operaties van buitenlandse actoren. FIMI is een doorgaans legaal patroon van gedragingen dat onze waarden, procedures en politieke processen bedreigt of negatief kan schaden. Dergelijke activiteit is manipulatief, doelbewust en gecoördineerd, en kan zowel door statelijke als niet-statelijk actoren gebeuren.
Het is belangrijk om voorzichtig en kritisch om te gaan met informatie. Je kan zelf enkele stappen ondernemen om jezelf tegen desinformatie te beschermen.
VOOR
- Informeer je over wat desinformatie precies is en hoe het in zijn werk gaat.
- Op onze pagina “Hoe werkt desinformatie?” vind je meer info over de diverse beïnvloedingstechnieken die vaak worden ingezet.
- Wil je nog meer lezen over desinformatie, dan kan je terecht op de volgende sites:
- Speel de serious game Harmony Square van DROG en Tilt Studio en maak op een interactieve manier kennis met manipulatietechnieken door je in de positie te plaatsen van verspreider van desinformatie.
TIJDENS
Wees kritisch over de informatie die je leest. Je kan desinformatie herkennen door jezelf een aantal vragen te stellen en op een aantal zaken te letten:
- Wie is de auteur, maker of verspreider van het bericht?
- Ga na wie het bericht heeft geschreven en zoek online meer informatie op over deze persoon of organisatie. Vind je niets terug over deze persoon of organisatie, dan is de kans groot dat deze niet bestaat en is de informatie onbetrouwbaar. Op websites vind je vaak meer informatie over de makers en het doel via de pagina “over ons” of “disclaimer”.
- Is de informatie in het bericht waarheidsgetrouw?
- Worden er bronnen vermeld? Zijn deze geloofwaardig en betrouwbaar? Is er geen link naar de bron? Gebruik dan een zoekmachine om op te zoeken of de bron te vinden is.
- Met welk doel is het bericht gemaakt of verspreid?
- Bedenk waarom het bericht is gemaakt en hoe de makers wellicht willen dat je gaat denken of je gaat gedragen na het lezen ervan. Uit de toon en verwoording van een bericht kan je soms al afleiden wat de makers willen bereiken. Het doel kan bijvoorbeeld zijn om je mening over iets te veranderen, om een extreme reactie uit te lokken, of zelfs om geld te verdienen door veel mensen op de link te laten klikken - dit soort artikelen wordt vaak click bait genoemd.
- Lees verder dan de titel.
- Vaak worden zeer overdreven of misleidende titels gebruikt om de aandacht te trekken, emoties uit te lokken of lezers naar een pagina te lokken.
- Raadpleeg meerdere bronnen.
- Ben je niet helemaal zeker of een bepaald bericht of artikel wel klopt? Ga dan ook eens bij andere betrouwbare (nieuws)bronnen zoeken. Vind je daar dezelfde informatie, dan is de kans groot dat de informatie juist is.
- Check wanneer een bepaald bericht of artikel is geschreven en wanneer het is gedeeld.
- Soms worden oude nieuwsberichten op sociale media gedeeld, hetzij per ongeluk, hetzij om het te laten lijken alsof er onlangs iets is gebeurd. Kan je geen datum van publicatie terugvinden, ga dan eens kijken bij andere bronnen, (websites of accounts) om te zien of zij deze informatie ook gedeeld hebben.
- Ga zelf factchecken.
- Soms worden foto’s of video uit hun verband of context gehaald. Door de foto in een zoekmachine te plaatsen kan je de werkelijke context van de foto achterhalen. Lees meer tips over hoe je kan factchecken.
- Wees kritisch over de vorm.
- Staat het artikel vol met spelfouten en uitroeptekens of staat een groot deel van de titel in hoofdletters? Dan is de kans groot dat je te maken hebt met desinformatie.
Op de website van Mediawijs vind je een overzichtelijke affiche met 10 vragen die je helpen om betrouwbare bronnen te identificeren en je te wapenen tegen desinformatie.
Iktwijfel.be, een campagne binnen het project EDMO BELUX, biedt handvaten om zekerheid te brengen in twijfels. Je vindt tips over hoe je online goed kan zoeken, aan wie je raad kan vragen of met wie je kan praten over je twijfels.
NA
- Ben je nog steeds niet zeker of de informatie wel correct en betrouwbaar is? Verspreid de informatie of het bericht dan zeker niet verder.
- Ben je zeker dat je met desinformatie te maken hebt? Dan kan je dit melden aan EDMO BELUX via deze pagina.
Wat doet de overheid?
Zowel op Belgisch, Europees als internationaal niveau worden de nodige initiatieven genomen om desinformatie te detecteren, analyseren en tegen te gaan, maar ook om de samenleving weerbaar te maken tegen alle vormen van desinformatie, inclusief informatie-operaties door buitenlandse (statelijke) actoren.
Zo bestaat er op Europees niveau een actieplan tegen disinformatie. In 2022 kwam bovendien ook een versterkte praktijkcode of Code of practice inzake desinformatie tot stand. Dit is een document opgesteld en ondertekend door verschillende adverteerders, online platforms, maatschappelijke middenveldorganisaties, factcheckers... waarin ze zich verbinden om diverse acties te ondernemen ter bestrijding van desinformatie, zoals het waarborgen van de transparantie van politieke reclame en de versterking van de samenwerking met factcheckers. Een overzicht van de verschillende initiatieven op EU-niveau vind je op de volgende pagina: Online desinformatie aanpakken | Shaping Europe’s digital future (europa.eu)
Op de website van het Europees parlement vind je bovendien ook een pagina over desinformatie en kan je ontdekken wat het Europees Parlement doet tegen desinformatie om de democratie te beschermen en ervoor te zorgen dat Europeanen toegang hebben tot kwalitatieve informatie.