Hoe werkt desinformatie?

Waarom geloven we in desinformatie?

Dit heeft te maken met de manier waarop onze hersenen informatie verwerken. Onze hersenen zijn immers niet goed meer aangepast op de informatiestromen die we vandaag de dag binnen krijgen. Ze zijn als het ware lui, maar tegelijk gericht op snel denken en handelen. Onze hersenen gaan voortdurend op zoek naar bevestiging van overtuigingen en ideeën die we al hebben. Informatie die als bekend, logisch en/of herkenbaar aanvoelt, wordt dus sneller door ons geloofd.

Bovendien proberen we als mens steeds alles om ons heen te begrijpen en dit maakt ons kwetsbaar. Wanneer we een simpele en makkelijk begrijpbare verklaring lezen of horen voor de zaken die om ons heen gebeuren dan zijn onze hersenen daar gevoelig voor. We voelen ons immers veel comfortabeler wanneer we het gevoel hebben dat we de wereld waarin we leven begrijpen.

Desinformatie speelt heel vaak in op emoties die onze aandacht trekken. Als de informatie ons daarnaast ook nog eens persoonlijk raakt en zeer sterk aanleunt bij hoe we zelf denken, dan kan het dus heel snel gebeuren dat we foute informatie voor waar aannemen.

Het is dus belangrijk dat je je niet laat beïnvloeden door één enkele stroom van informatie, maar dat je steeds meerdere stromen van informatie raadpleegt voor je een finaal oordeel vormt.

In deze video van isdatechtzo.nl legt Margriet Sitskoorn, hoogleraar Klinische Neuropsychologie, uit waarom het voor mensen zo moeilijk is om onderscheid te maken tussen echt nieuws en nepnieuws. En welke rol emotie hierbij speelt.

Beïnvloedingstechnieken

Er zijn tal van (beïnvloedings)technieken die worden ingezet om desinformatie te verspreiden. 

Heel wat van deze technieken kunnen ondergebracht worden in de categorie van het technisch manipuleren van informatiesystemen en sociale mediaplatformen. Daarnaast zijn er ook heel wat technieken die erop gericht zijn om het doelpubliek te manipuleren.

Moderne technologie, zoals artificiële intelligentie (AI), biedt kwaadwillige actoren bovendien heel wat mogelijkheden om misleidende informatie te creëren en mensen te misleiden.

Technische manipulatie van informatiesystemen en sociale media

Bots

Er wordt vaak gebruik gemaakt van geautomatiseerde scripts of (online ro)bots. Een internet bot is een softwareapplicatie die geautomatiseerde taken uitvoert op het internet. Bots worden regelmatig ingezet en bestuurd door kwaadwillige actoren met als doel om een geselecteerd doelpubliek te beïnvloeden door het te overspoelen met bepaalde boodschappen in de hoop dat er iets blijft hangen. 

Op sociale media is er een sterke toename van social bots. Die bestaan uit nepaccounts op sociale media en doen zich voor als echte personen. Deze bots kunnen invloed uitoefenen door haatdragende taal te verspreiden en zo mensen op te hitsen of de publieke opinie te beïnvloeden. Ook kunnen er hashtags aangemaakt worden die de mening van zeer weinig mensen reproduceren, maar door een groot aantal bots worden gedeeld, waardoor het lijkt dat veel mensen deze mening delen.

Algoritmes 

Daarnaast zijn er ook de algoritmes op sociale media. Wanneer we dingen doen op het internet via onze smartphone, computer of tablet, zoals apps gebruiken, online aankopen doen enzoverder, dan levert dat data op die geanalyseerd kan worden. Algoritmes zijn wiskundige formules die al deze data doorzoeken, ordenen en op basis daarvan ons gedrag voorspellen of zelfs sturen.

Algoritmes zijn vaak zo gemaakt dat ze inspelen op die bevestigingsdrang van onze hersenen, waardoor ze je dus vaak enkel nog berichten of pagina’s tonen die aansluiten bij jouw (online) gedragspatroon. Zo kom je terecht in een informatiebubbel die voortdurend jouw eigen overtuigingen en ideeën bevestigt en weinig ruimte laat voor alternatieve meningen. 

Spoofing

Het Engelse woord ‘spoof’ betekent truc of fopje. Spoofing is het misleiden van computersystemen of computergebruikers, waarbij men de eigen identiteit verbergt of valselijk de identiteit van iemand anders aanneemt. Voorbeelden van online spoofing zijn bijvoorbeeld het verzenden van mails vanuit een vals of vervalst e-mailadres of het imiteren van een bestaande website met kwaadwillige bedoelingen.

Meer informatie over de verschillende vormen van spoofing vind je via Safeonweb.

Manipulatie van het doelpubliek

Artificiële intelligentie 

Moderne technologieën en artificiële intelligentie kunnen worden ingezet en vergemakkelijken phishing-pogingen, cybercriminaliteit en manipulatie van informatie. Denk bijvoorbeeld aan deepfakes, dit zijn audio en videobeelden die via kunstmatige intelligentie bewerkt of gemanipuleerd zijn. Zo kan men video's maken waarin mensen dingen zeggen of doen die ze nooit gezegd of gedaan hebben.

Door deze technologieën wordt gecreëerde informatie vermengd met feiten, of krijgen we te maken met onder andere geautomatiseerde accounts die gebruikt worden voor netwerken van nepvolgers, gemanipuleerde video’s of gerichte reclame. Sociale media hebben hierbij een grote impact aangezien deze voor veel mensen de voornaamste bron zijn om nieuws te vinden, lezen, bekijken en delen.

Gaslighting

Gaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij men de andere persoon of groep doet twijfelen aan hun eigen realiteit. Dit houdt in dat de aanstoker onophoudelijk een vals narratief verspreid waardoor het doelpubliek zijn eigen percepties zodanig in vraag begint te stellen dat het gedesoriënteerd en overstuur raakt.

Trolling

Internet trollen zijn internetgebruikers die voor hun eigen plezier (of gewin) online provocerend gedrag vertonen in een poging om zo bij anderen hevige emoties uit te lokken, om verdeeldheid te zaaien of om het online debat weg van het onderwerp te sturen.

In deze video van isdatechtzo.nl ontdek je hoe trollen precies worden ingezet om foutieve informatie te verspreiden.

Op mediawijs.be vind je tips om trollen en nepprofielen te herkennen: Zo herken je trollen of nepprofielen | Mediawijs 

Framing

Ook het belang van woorden en taal mag bij desinformatie niet onderschat worden. Zo is er een techniek genaamd framing, namelijk de keuze voor heel specifieke woorden om een bepaalde perceptie van de realiteit aan te moedigen.

Drogredenen

Bovendien worden bij desinformatie ook vaak bepaalde misleidende schrijf- of debattechnieken gebruikt, zoals valse argumenten of drogredenen. Een drogreden is een fout in de logica of redenering die zorgt dat het argument eigenlijk nergens op slaat/nietig is/geen stand houdt. 

Het Europees Parlement maakte een reeks video's waarin de meest gebruikte desinformatietactieken worden uitgelegd en tips worden geven om ze te herkennen en te vermijden. Bekijk de video's hier met ondertiteling in het Nederlands. 

De Europese Commissie maakte een filmpje over desinformatie en de technieken erachter. Bekijk het filmpje hier.